In 2022 werd wereldwijd de 400ste sterfdag van de heilige Franciscus van Sales herdacht. Een heilige die minder bekendheid geniet dan bijvoorbeeld zijn naamgenoot uit Assisi. Toch zijn veel ordes en congregaties door hem geïnspireerd, zoals onder andere de Oblaten van Sint Franciscus van Sales. En niet alleen de Oblaten zelf zijn geraakt door zijn spiritualiteit van het dagelijks leven. In ons land maken zo’n zestig mensen deel uit van de Salesiaanse Familie. In kleine kringen komen zij met enige regelmaat samen om te spreken over de teksten van Frans van Sales en de betekenis daarvan in onze tijd. Kring Gemert is er een van. Een verhaal over de invloed van Frans van Sales in het dagelijks leven.
Franciscus van Sales
Franciscus van Sales leeft van 1567 tot 1622. Hij is bisschop van Genève en woont in Annecy, een stadje in de Haute Savoie. Hij leeft in een tijd van politieke verwarring en binnen een verdeelde christelijke gemeenschap, want de reformatie is in volle gang.
Franciscus van Sales is humanist. In 1609 verschijnt zijn meest bekende werk: De Philothea. Ook in het Nederlands is het boek verschenen, onder de titel ‘Inleiding tot het devote leven’. De boodschap van dat boek luidt: ‘Om een goed christen te zijn, hoef je niet in een klooster te gaan, dat kun je ook op de plaats waar je woont, werkt en leeft.’ Een revolutionaire uitspraak voor die tijd en voor velen een echte bemoediging. Franciscus van Sales is ook een begaafd geestelijk begeleider.
In duizenden brieven is te lezen hoe hij welgemeende raadgevingen vermengt met een hartelijke vriendschap. Franciscus van Sales heeft oog voor de individuele mens. Zijn begeleiding is steeds persoonlijk en op maat. Het motto dat boven al zijn raadgevingen gezet kan worden, is de zin die hij aan Jeanne de Chantal schrijft: ‘Doe alles uit liefde, niets uit dwang.’ Die liefde is gericht op God en omvat van daaruit alle mensen.
Samen met Jeanne de Chantal sticht Franciscus van Sales de Orde van de Visitatie. Naar de hartenwens van een zuster van de Visitatie in Troyes, Maria Salesia Chappuis, is in 1875 de congregatie Oblaten van Sint Franciscus van Sales gesticht door de Franse Abbé Louis Brisson.
Het ontstaan van de kringen
In 2002, vierden de Oblaten van Sint Franciscus van Sales het 75-jarig bestaan van hun Nederlandse provincie. Een van de onderdelen van het feestprogramma was een reünie met oud-seminaristen, ex-leden, paters en hun familieleden. Het was voor Jack de Groot en medeseminarist Marus Tijssen een hernieuwde kennismaking met de Oblaten. Beiden hadden op het kleinseminarie gezeten maar waren uiteindelijk een andere weg gegaan. Deze reünie was de aanzet tot de eerste kring. Er bleek behoefte te zijn om samen te komen rond de teksten van Franciscus van Sales.
Pater Wim Holterman, vanuit de Oblaten lid van kring Gemert, vertelt: “In die periode stopten een aantal van ons als Oblaten met het werk in de parochies en waren we op zoek naar een nieuwe invulling van ons apostolaat. Dat is uiteindelijk toch het doorgeven van de spiritualiteit en het gedachtengoed van Franciscus van Sales. De kringen waren een manier om dat te doen.”
De eerste kring bestond uit leden van de Oblaten, uitgetreden leden en oud-seminaristen. Toen de groep groter werd, zijn er meer kringen ontstaan. Geleidelijk aan kwamen hier ook anderen bij. Mensen die zich wel bezig wilden houden met het geloof maar op een andere manier daar vorm aan wilden geven dan (alleen) in de parochie en de zondagse viering.
De wijsheid van Franciscus van Sales in onze tijd
Jack: “We zijn begonnen met het lezen van de ‘Philothea, de inleiding tot een devoot leven’. Dit is een van de belangrijkste boeken van Franciscus.” Zijn vrouw Wies, ook lid van de kring, vult aan: “Het zijn mooie teksten, maar het is lastig om het alleen te lezen. Je moet het samen doen. Dat is de wijze waarop de kringen werken. Er wordt een stuk tekst gekozen dat ieder vooraf leest. Tijdens de kringbijeenkomst bespreken we deze tekst.” Marus: “Het is geen analyse, maar we vertellen ieder wat deze tekst bij ons oproept, wat ons raakt en we kijken hoe dit vertaald kan worden naar onze tijd. Een van de andere kringleden noemt het altijd dat we op zo’n tekst moeten kauwen en kijken wat dat uiteindelijk brengt.”
Aan alle kringen is op dit moment nog een oblaat verbonden. Wim: “Ik ben gewoon lid van deze kring en niet per se de begeleider. We vinden het als Oblaten zelf wel belangrijk dat deze binding er is, maar voor de toekomst wordt dat lastiger misschien.” Jack vult aan: “Ik denk dat het voor onze kring niet noodzakelijk is dat er een oblaat bij is, hoewel we de inbreng van Wim uiteraard zeer waarderen. Maar ook zonder zouden we wel verder kunnen. Ik weet niet of dat voor alle kringen zo is.”
Familiegevoel
Naast de kringbijeenkomsten, die eens in de vijf of zes weken plaatsvinden, zijn er jaarlijks drie bijeenkomsten van de hele Salesiaanse Familie. Medelid Igna: “Dat voelt ook echt als een grote familiebijeenkomst, waarbij het heel fijn is elkaar weer te zien en uit te wisselen. Naast ontspanning en ontmoeting is er ook altijd een eucharistieviering en een inhoudelijk programma. Vaak wel op een speelse, ludieke manier. Zo hebben we wel eens een Salesiaans ganzenbord gespeeld.” “En de laatste keer, hebben we een eigentijdse litanie gemaakt voor Franciscus van Sales, die in de afsluitende viering werd gebruikt,” vertelt Jack enthousiast.
Wies: “Door corona konden de laatste twee jaar de familiedagen en soms ook kringbijeenkomsten niet doorgaan. In die tijd zijn we gestart met een nieuwsbrief voor alle leden, waarbij we verslagen van kringbijeenkomsten en andere teksten met elkaar deelden. Er was veel input voor deze brieven. Daaruit blijkt dat er grote behoefte is aan contact en aan de bezinning. Er is een grote onderlinge verbondenheid. Ook oudere kringleden proberen zo lang als kan lid te blijven.”
In het maken van de nieuwsbrieven, de voorbereidingen van de familiedagen en andere activiteiten gaat veel werk zitten. Marus: “Maar zolang het voor enkelen de moeite blijft, doen we het. Het is ook niet alleen geven, maar zeker ook ontvangen.” Igna vult aan: “Het voedt onszelf ook, ik kom altijd rijker uit zo’n bijeenkomst. Ik noem het altijd ons ‘shotje’.”
Enkele leden van de kring Gemert van de Salesiaanse Familie
Gedachtengoed
Een uitspraak die kenmerkend is voor Franciscus van Sales: “Je kunt een godvruchtig leven leiden zonder in een klooster te gaan. Dergelijk leven is ook weggelegd voor gewone mensen: de dienstbode, de soldaat, de hovenier.” Je kunt dus leven naar de spiritualiteit van Franciscus zonder dat je religieus hoeft te worden. Dit is een van de teksten die de leden van de kring aanspreekt.
Wies: “Mooi is ook zijn opvatting dat je moet bloeien waar je bent geplant. Ieder van ons heeft een eigen taak en plaats in deze wereld en daar moet je zo goed mogelijk proberen te leven. Je hoeft geen belangwekkende dingen te doen, als je alles wat je doet maar zo goed mogelijk doet.”
Andere aspecten zijn vriendschap en geduld. Wim: “Het verhaal gaat dat Franciscus zelf een opvliegend karakter had, toch is het oefenen van geduld iets wat vaak terugkomt in zijn teksten en de vele brieven die hij geschreven heeft. Het is iets wat je moet blijven oefenen om zo van de ondeugd een deugd te maken.”
Igna vult aan: “Een andere mooi uitspraak is dat je alles met liefde moet doen en niets vanuit dwang.”
De kringleden proberen deze wijsheden mee te nemen in hun dagelijks leven. Jack, was werkzaam als pastoraal werker: “In mijn werk heeft het zeker een rol gespeeld en heb ik het geduld, de zachtmoedigheid en de vriendschap die Franciscus zo belangrijk vond, geprobeerd na te streven. Het vormt je in zekere zin en heeft invloed op hoe je in het leven staat.”
Voor Wies is vooral ook het sociale aspect van de spiritualiteit van Franciscus belangrijk. “Hoewel hij zelf van adel was, nam hij het op voor arme boeren in de tijden van opstand. Zijn menselijke karakter en dat hij soms ook worstelde met dingen spreekt me aan. Het steunt me ook. Ik hoef niet perfect te zijn, maar mag er zijn zoals ik ben. Iets wat je ook terug ziet bij Don Bosco.”
Toekomst
De gemiddelde leeftijd van de kringleden is inmiddels ook aan het stijgen. Vrijwel alle kringen komen overdag samen omdat de leden gepensioneerd zijn. Hoewel ze open staan voor nieuwe leden, is er weinig aanwas. Zeker niet onder jongere mensen. Igna: “We hebben dat misschien ook nooit zo gestimuleerd.” Er zijn wel wat activiteiten geweest om nieuwe leden te vinden bijvoorbeeld tijdens Open Kloosterdagen of tijdens de Maand van de Spiritualiteit. Dat laatste heeft ervoor gezorgd dat er in Schijndel een nieuwe kring is ontstaan.
Wies en Igna hebben allebei in het onderwijs gewerkt. Zij merken op dat onder jongere mensen kerk en geloof niet vanzelfsprekend zijn. Zij hebben geen kennis en krijgen het ook niet mee van hun ouders. Soms is er zelfs afkeer van de kerk. Ook hun eigen kinderen hebben ze niet kunnen betrekken bij deze kringen. Igna: “Ze hebben niet onze manier van geloof beleven overgenomen, maar ik zie dat het goede, sociale mensen zijn. Je zaait, maar bent niet verantwoordelijk voor de oogst. Uiteindelijk zullen dingen doorgaan, al zal het niet in dezelfde vorm zijn.”
Tentoonstelling
In het kader van het jubileumjaar werd er in het museum de Schat van Simpelveld een tentoonstelling georganiseerd. Dit museum is gevestigd in het voormalige klooster van de zusters van het Arme Kind Jezus. De stichteres van deze congregatie Clara Fey heeft haar kloosterregel geïnspireerd op de oorspronkelijke eerste regel die Franciscus had opgesteld voor de Zusters van de Visitatie. Hij beoogde in eerste instantie een open kloostergemeenschap met veel aandacht voor arme weduwen en kinderen. Maar de orde werd op last van de Aartsbisschop omgevormd tot een slotklooster. De zusters van het Arme Kind Jezus waren ook gericht op het werk voor arme kinderen en wezen. De werkkamer van moeder Clara Fey hing vol met portretten en aandenkens aan Franciscus van Sales.
Het museum was dus een logische plek voor deze tentoonstelling. Hierin kwamen drie onderdelen aan bod: het leven van Franciscus van Sales, zijn spiritualiteit aan de hand van citaten en kernwoorden en zijn volgelingen. In Nederland en België zijn elf congregaties die geïnspireerd zijn door de spiritualiteit van Franciscus van Sales. Ook zij komen aan bod in de expositie. Het gaat naast de Salesianen van Don Bosco en de zusters van het Arme Kind Jezus ook over bijvoorbeeld de Lazaristen. Ook bisschop Zwijsen, stichter van de zusters van Liefde scmm en de fraters van Tilburg was erg geïnspireerd door Franciscus. De opening van de expositie staat gepland op 1 oktober 2022 en de expositie zal te zien zijn tot eind januari 2023.